از گذشته تا به امروز، ازدواج در فرهنگ ایرانی با آداب و رسوم خاصی همراه بوده که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، مسئله مهریه است. مهریه، پشتوانه مالی و حمایتی برای زن در نظر گرفته می‌شود و نقش پررنگی در آغاز زندگی مشترک و حتی در صورت بروز مشکلات ایفا می‌کند. اما در پیچ و خم قوانین و عرف، گاهی ابهامات و سوالاتی پیرامون این حق قانونی زن مطرح می‌شود.
بسیاری از زوجین، به‌خصوص در ابتدای راه زندگی مشترک، اطلاعات کافی در مورد ابعاد حقوقی و قانونی مهریه ندارند. عدم آگاهی از جزئیات مربوط به مهریه نیز می‌تواند در آینده منجر به اختلافات و چالش‌های حقوقی شود. برای مثال آقا در جریان توقیف اموال برای مهریه نباشد و در آینده به مشکلات حقوقی بخورند.
این موضوع نه‌تنها به ضرر یکی از طرفین، بلکه به ضرر کلیت زندگی مشترک و روابط خانوادگی خواهد بود. بنابراین، برای شروعی آگاهانه و پایدار، آشنایی با تمامی جوانب مهریه، از تعریف و انواع آن گرفته تا نکات قانونی مربوط به عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن آن و همچنین نحوه وصول آن، برای هر دو طرف ضرورت دارد.
مهریه، به مالی گفته می‌شود که مرد در هنگام عقد ازدواج، به‌عنوان پشتوانه و هدیه به زن می‌پردازد یا متعهد به پرداخت آن می‌شود. این حق، از حقوق مالی مهم زن در ازدواج است و پس از جاری شدن صیغه عقد، زن مالک آن می‌شود و می‌تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. مهریه می‌تواند شامل هر مال قابل تملکی از سکه و طلا گرفته تا ملک، خودرو یا حتی آموزش یک مهارت خاص باشد. اهمیت مهریه در قوانین مدنی و شرع اسلام به‌قدری است که عدم تعیین آن در عقد دائم، موجب باطل شدن عقد نیست، اما زن مستحق مهرالمثل خواهد شد. تعیین مهریه، علاوه‌بر بعد مالی، دارای بعد معنوی نیز است و می‌تواند به‌عنوان نمادی از ارزش و جایگاه زن در خانواده و جامعه تلقی شود.
در قوانین ایران، برای مهریه قانونی سقف مشخصی تعیین شده است که زوجین باید به آن توجه داشته باشند. اگرچه در گذشته محدودیتی برای میزان مهریه وجود نداشت و زوجین می‌توانستند هر میزانی را که توافق می‌کردند به‌عنوان مهریه تعیین کنند، اما در حال حاضر و بر اساس قانون حمایت خانواده، مهریه قانونی دارای سقف مشخصی است. این سقف برای جلوگیری از مشکلات احتمالی و همچنین حفظ تعادل در روابط خانوادگی در نظر گرفته شده است.
بر اساس تبصره ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، مصوب سال ۱۳۹۱، تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی، مهریه عندالمطالبه محسوب می‌شود و زوجین مکلف به پرداخت آن هستند. این به این معنی است که تا این میزان، زن هر زمان که بخواهد می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت آن است و دادگاه نیز در صورت عدم پرداخت، او را ملزم به پرداخت خواهد کرد. اما اگر میزان مهریه از ۱۱۰ سکه بیشتر باشد، برای مازاد آن، اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه لازم است.
از منظر شرع اسلام، برای مهریه سقف مشخصی تعیین نشده است و میزان آن به توافق زوجین بستگی دارد. آنچه در شرع بر آن تاکید شده، این است که مهریه باید مالی با ارزش و قابل تملک باشد. بنابراین، از نظر شرعی، می‌تواند هر میزان و نوعی از مال از یک شاخه گل گرفته تا یک ملک وسیع باشد. در برخی روایات، به مهریه‌های سبک و کم تاکید شده است و آن را نشانه‌ای از برکت و آسانی ازدواج می‌دانند. هدف از مهریه در شرع نیز، بیشتر جنبه هدیه و پشتوانه برای زن است و نه عاملی برای سنگین کردن بار زندگی بر دوش مرد که او را در مضیقه قرار دهد.
در واقع، شرع اسلام به زوجین توصیه می‌کند که در تعیین مهریه، از زیاده‌روی پرهیز کرده و مهریه‌ای تعیین کنند که در توان مرد باشد. این موضوع با مفهوم مهرالسنه نیز گره خورده است که در فقه شیعه به میزان مهریه حضرت فاطمه زهرا (س) اشاره دارد که معمولاً پانصد درهم نقره (معادل تقریبی ۵۰ مثقال نقره) بوده است. اگرچه تعیین مهرالسنه واجب نیست، اما به‌عنوان یک سنت حسنه و توصیه شرعی مورد توجه قرار می‌گیرد و می‌تواند به‌عنوان یک الگو برای زوجین باشد.
در نهایت، مهریه شرعی بر پایه توافق و رضایت طرفین بنا شده است و محدودیت خاصی ندارد، اما عقلانیت و توانایی پرداخت از جمله نکات مورد تاکید شرع در این زمینه است.
نکات مهم در مهریه قانونی فراتر از صرف تعیین میزان آن است و شامل ابعاد مختلفی می‌شود که زوجین باید از آن آگاه باشند. این نکات، در صورت بروز اختلاف یا حتی در طول زندگی مشترک، اهمیت زیادی پیدا می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین تقسیم‌بندی‌ها در مهریه، عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن آن است.
توافق برای مراحل اجرا گذاشتن مهریه می‌تواند به‌صورت پرداخت یکجا، اقساطی، یا به‌صورت بخشش بخشی از آن باشد. در صورتی‌که توافقی در سند ازدواج قید نشود، اصل بر عندالمطالبه بودن و پرداخت یکجای مهریه است. اما اگر زوجین در زمان عقد یا حتی پس از آن، توافق بر اقساطی کردن مهریه داشته باشند، این توافق معتبر خواهد بود. برای مثال، ممکن است توافق شود که مهریه به‌صورت ماهانه در اقساط مشخصی پرداخت شود
با فوت مرد، مهریه زن به دین حال تبدیل شده و زن می‌تواند آن را از ماترک (اموال به‌جای مانده) همسرش مطالبه کند. در این‌صورت، مهریه زن مقدم بر سایر دیون مرد است و قبل از تقسیم ارث، باید از ماترک وی پرداخت شود.
در برخی موارد خاص، ممکن است مهریه به زن تعلق نگیرد یا به‌صورت کامل قابل وصول نباشد:
در صورتی‌که مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می‌تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه (ناتوانی مالی) ارائه دهد. در صورت اثبات اعسار، دادگاه با در نظر گرفتن تمکن مالی مرد، او را به پرداخت مهریه به‌صورت اقساطی محکوم می‌کند. این اقساط بر اساس درآمد و دارایی‌های مرد تعیین می‌شود تا هم حقوق زن رعایت شود و هم مرد تحت فشار مالی غیرقابل تحمل قرار نگیرد. در این شرایط، زن نمی‌تواند مرد را بابت عدم پرداخت یکجای مهریه زندانی کند، مگر اینکه مرد از پرداخت اقساط تعیین شده نیز خودداری کند.
تیم تحریریه
دیدگاه شما برای ما ارزشمند است
تمامی حقوق برای سایت چه خبر محفوظ است
